Bezawaryjna instalacja elektryczna

Tym bardziej że brak prądu w wielu domach oznacza również brak wody, bo nie działa zestaw hydroforowy, oraz ogrzewania, bo choć kocioł jest na gaz czy węgiel, to jego osprzęt i pompa c.o. są zasilane elektrycznie.

Przyłącze

Rys. 1. Przyłącza elektryczne: (a) napowietrzne, (b) kablowe: z linii napowietrznej oraz (c) kablowej.

Przyłącze łączy nieruchomość z siecią energetyczną. Może być ono kablowe (przewody umieszczone są w ziemi) lub napowietrzne (rys. 1). Przyłącza napowietrzne są bardziej podatne na uszkodzenia, np. przez piorun, łamiące się drzewa lub gałęzie, jednak ich wykonanie jest łatwiejsze i tańsze, co może przesądzać o wyborze, gdy przyłącze jest długie (kilkadziesiąt metrów). Przewody przyłącza muszą być usytuowane w bezpiecznej odległości od innych obiektów (rys. 2).

Złącze to skrzynka, umieszczona najczęściej w linii ogrodzenia, do której prowadzi przyłącze. W skrzynce tej znajduje się licznik energii i osprzęt zabezpieczający. Przyłącze może być wykonane jako docelowe lub budowlane, zwane prowizorką. Korzystanie z prowizorki wiąże się z nieco wyższymi opłatami za energię elektryczną (tzw. prąd budowlany). Przyłącze może być także wykonane jak docelowe, choć na razie będziemy rozliczani według taryfy budowlanej. Wówczas po zakończeniu budowy wystarczy podpisać nową umowę, a żadne zmiany techniczne w przyłączu nie będą potrzebne.

Uwaga! Jeśli zapotrzebowanie na moc będzie w domu duże (ponad 20 kW), to na czas budowy korzystne może być zawarcie umowy na dużo mniejszą moc (np. 5 kW). Wysokość opłat w taryfie budowlanej w dużym stopniu zależy właśnie od zadeklarowanego zapotrzebowania na moc. Przyłącze dobrze jest jednak wykonać jako dostosowane do docelowego obciążenia i po zakończeniu budowy wystąpić jedynie o zwiększenie przydziału mocy.

Projekt

Rys. 2. Minimalne odległości elementów przyłącza napowietrznego od miejsc, w których byłoby łatwo o jego uszkodzenie lub przypadkowe dotknięcie.

Instalacja elektryczna powinna być wykonana na podstawie projektu. Jeśli projekt domu pochodzi z katalogu i zawiera też część elektryczną (czasem projektu instalacji elektrycznej nie ma wcale), bardzo często wymaga ona znacznych zmian albo opracowania od nowa. W projekcie katalogowym dokumentacja elektryczna może być bowiem bardzo daleka od naszych oczekiwań - pralkę, lodówkę, sprzęt audio czy wreszcie źródła światła, każdy woli rozmieścić po swojemu.

W ramach adaptacji gotowych projektów domów bardzo często są w nich przesuwane ściany, zmieniane funkcje pomieszczeń, rodzaj ogrzewania czy wentylacji. Wszystko to wymaga zmian w instalacji elektrycznej, zwłaszcza jeśli elektryczność ma być wykorzystana do ogrzewania lub przygotowania ciepłej wody, co wiąże się z większym, względem typowego projektu, zapotrzebowaniem na moc, wykonaniem dodatkowych obwodów zasilających itp.

Projekt jest też bardzo pomocny, gdy ustalamy zakres prac z wykonawcą. Elektryk podejmuje się jego wykonania za określoną sumę, dzięki czemu nie ma niejasności w rozliczeniach.

Uwaga! Jeśli wykonawca ma jakieś uwagi i propozycje do projektu, to warto je wnikliwie rozważyć, prosząc oczywiście o uzasadnienie. Rady instalatora mogą okazać się cenne, tym bardziej że czasem dopiero w istniejącym budynku widać, że zaproponowane na etapie projektowania rozwiązanie jest niepraktyczne.

Instalacja według potrzeb

Rys. 3. Oświetlenie blatu roboczego w kuchni: a) lampami umieszczonymi pod szafkami wiszącymi; b) lampą umieszczoną pod sufitem lub w pobliżu górnej krawędzi szafki wiszącej.

Dobrze wykonana instalacja to taka, której działania nie zauważamy. Gniazda są tam, gdzie ich potrzebujemy, ręka sama odnajduje łączniki lamp, a one oświetlają wszystko tak, jak wymaga tego charakter pomieszczenia. Osiągnąć taki stan tym łatwiej, im bardziej konkretne są nasze plany urządzenia wnętrz - wiemy, gdzie stanie kanapa, fotel do czytania, odbiornik TV, łóżka w sypialni, sprzęt audio i gdzie ma być stanowisko komputera.

Niezależnie od konieczności wykonania gniazd w pobliżu wszystkich tych miejsc, w każdym pomieszczeniu powinno być oświetlenie ogólne - zwykle lampa sufitowa lub kinkiety. Miejscowe źródła światła - lampy stojące, biurkowe, nocne, oświetlające blaty robocze, oświetlenie dekoracyjne (efektowe) - dopasowuje się do funkcji, jaką ma pełnić. Poniżej omówienie miejsc, których oświetlenie przysparza najwięcej kłopotów.

Trudne miejsca: garaż, wiatrołap, pomieszczenia gospodarcze, piwnica, warsztat. Do oświetlenia tych pomieszczeń, do których wchodzi się tylko na krótko, najlepiej zastosować żarówki zwykłe lub halogenowe, które osiągają pełną jasność zaraz po włączeniu i nie są zbyt wrażliwe na częste włączanie i wyłączanie.

Wobec sposobu użytkowania lamp nie ma sensu stosować do nich drogich energooszczędnych świetlówek, zwłaszcza że mogą świecić słabo ze względu na niską temperaturę w takich pomieszczeniach, szkodliwa może być też dla nich panująca tam wilgotność, a same źródła światła bywają narażone na uszkodzenia mechaniczne. Energooszczędne świetlówki mogą w takich trudnych warunkach pracować znacznie krócej niż deklaruje producent, a więc ich stosowanie po prostu się nie opłaca.

W pomieszczeniach gospodarczych i garażach warto zastosować oprawy odporne na pył, wilgoć i uszkodzenia (klasy co najmniej IP 44).

Rys. 4. Wokół wanien i brodzików trzeba wyznaczyć strefy bezpieczeństwa. Urządzenia zasilane z sieci oraz gniazda i łączniki mogą znajdować się dopiero poza strefą II.

Kuchnie

Tu dobre będą zarówno żarówki, jak i świetlówki (kompaktowe i LED), pod warunkiem że te ostatnie będą dawały naturalne odwzorowanie kolorów, inaczej trudno będzie ocenić świeżość produktów żywnościowych i ostateczny wygląd potraw. Bardzo ważne jest intensywne, ale równomierne oświetlenie blatów roboczych, bez uciążliwych odblasków od oświetlanych powierzchni. Najlepsze są pod tym względem dobrej jakości świetlówki rurowe w specjalnych niskich oprawach (ok. 5 cm wysokości). Takie świetlówki o długości ok. 80 cm mają moc 20 W, co odpowiada zwykłej żarówce 75-100 W.

Można też kupić podobnie wyglądające świetlówki LED, ale często dają one mniej światła i gorzej odwzorowują kolory.

Najpopularniejsze zaś w roli oświetlenia blatów są małe żarówki halogenowe i LED w formie "oczek" nie są godne polecenia - ich punktowe światło męczy oczy, odbija się od blatów i daje ostrą granicę światła i cienia.

Oświetlenie blatu najlepiej umieścić bezpośrednio nad nim, pod szafkami wiszącymi. Nawet bardzo silna lampa umieszczona centralnie pod sufitem nie spełni dobrze tego zadania, bo na blat będzie padał nasz cień (rys. 3). W kuchniach trzeba też koniecznie zaplanować odpowiednią liczbę gniazd, tak by bez problemu można było podłączyć czajnik elektryczny, ekspres do kawy, młynek, mikser czy robot kuchenny, a także radio itp. urządzenia.

Łazienki, toalety

Ze względu na to, że to tych pomieszczeń wchodzi się często, ale na krótko, najlepiej sprawdzą się w nich żarówki zwykłe i halogenowe, których światło nadaje przyjemny, naturalny odcień skórze, co ułatwia i uprzyjemnia takie zabiegi jak makijaż czy golenie. Lustro nad umywalką oraz toaletką powinno się oświetlić intensywnie, lecz równomiernie - najlepiej lampami umieszczonymi po obu ich stronach. Oświetlenie ogólne łazienek nie musi być intensywne.

W pobliżu wanien i brodzików prysznicowych wyznacza się strefy bezpieczeństwa, w których nie wolno umieszczać łączników, gniazd ani urządzeń elektrycznych, chyba że są zasilane bezpiecznym, bardzo niskim napięciem (zwykle 12 V). Zasięg stref pokazano na rysunku 4. Jeśli planujemy zainstalować w łazience wentylator wyciągowy, to oczywiście nie można zapomnieć o doprowadzeniu doń zasilania.

Strefa wejścia

Wejście do domu, podjazd, brama na posesję. O doborze źródeł światła decyduje tu sposób pracy oświetlenia: stały, gdy lampę uruchamia np. czujnik zmierzchowy, lub chwilowy, gdy steruje nią np. czujnik ruchu. Do oświetlenia o charakterze stałym najlepsze będą lampy LED ze względu na niski pobór prądu i trwałość.

W roli oświetlenia chwilowego najlepiej zastosować żarówki halogenowe, szczególnie jeżeli to oświetlenie ma być intensywne. Dające tak duży strumień światła lampy LED wciąż są dość drogie. Oczywiście wszystkie oprawy powinny być odporne na niekorzystne warunki atmosferyczne. Ciekawym rozwiązaniem są oprawy najazdowe, które można umieścić w podjeździe, choć w pełni sprawdzą się one pod warunkiem, że podjazd będzie zawsze starannie odśnieżony, co najłatwiej zapewnić przez zainstalowanie kabli grzejnych (przeciwoblodzeniowych).

Łączniki

Wielkość rozdzielnicy powinna zapewniać wygodę montażu i możliwość rozbudowy.

Gdy wchodzimy do ciemnego pomieszczenia, powinniśmy móc bez trudu, intuicyjnie znaleźć łącznik uruchamiający oświetlenie. Zwykle umieszcza się go więc po tej samej stronie co klamka drzwi, na wysokości 140 cm (niekiedy niżej ze względu na dzieci). Gdy drzwi są dwuskrzydłowe, dobrze sprawdzi się tzw. łącznik schodowy, którym można zapalać i gasić światło z dwóch miejsc (np. po obu stronach drzwi).

Łączniki schodowe dobrze sprawdzają się także w długich korytarzach i oczywiście na schodach. Jeśli dodać do nich łączniki krzyżowe, to światło można będzie zapalać i gasić z dowolnej liczby miejsc. Alternatywnym rozwiązaniem jest zastosowanie tzw. przełączników bistabilnych (montowanych zwykle w rozdzielnicy) oraz dowolnej liczby łączników impulsowych (tzw. dzwonkowych).

Praktycznym rozwiązaniem jest stosowanie w korytarzach, łazienkach czy w pobliżu schodów łączników z diodą elektroluminescencyjną, które łatwo odnaleźć w ciemności.

W pomieszczeniach mokrych (łazienki, pralnie) stosuje się osprzęt bryzgoszczelny (klasy IP 44).

Automatyka

Praktycznie w każdej instalacji warto uwzględnić elementy automatyki - niekoniecznie złożone, tworzące rozbudowane systemy jak w instalacjach nazywanych inteligentnymi. Na pewno warto rozważyć zastosowanie następujących urządzeń:

• czujniki ruchu oraz czujniki zmierzchowe połączone z lampami na zewnątrz domu;
• czujniki ruchu współpracujące z lampami oświetlającymi w godzinach nocnych schody i korytarze wewnątrz domu. Nie muszą one uruchamiać zasadniczych źródeł światła, lecz jedynie słabsze - dodatkowe, których światło nie oślepia osób wstających w nocy np. do łazienki;
• zegary sterujące pracą podgrzewaczy wody i pieców akumulacyjnych, gdy za zużywany przez nie prąd rozliczamy się dwutaryfowo;
• wyłączniki pierwszeństwa, wyłączające chwilowo np. ogrzewanie podłogowe, gdy korzystamy z kuchenki elektrycznej, tak by nie przeciążać instalacji.

Wykonanie instalacji

Warto pamiętać o detalach, np. podświetlanej tabliczce z numerem domu.

Instalacja elektryczna powinna być wykonana przez elektryka z uprawnieniami wykonawczymi - zgodnie z projektem technicznym. Projekt zaś musi być zgodny z wymaganiami narzuconymi przez zakład energetyczny.

Przewody

W instalacjach domowych stosuje się tylko przewody miedziane (aluminiowe są dopuszczalne, tylko jeśli przekrój żył przekracza 10 mm²). Typowy przekrój przewodów w obwodach:

• gniazd - 2,5 mm²;
• oświetlenia - 1,5 mm².

Urządzenia dużej mocy mogą wymagać grubszych przewodów; wymóg taki powinien być podany w projekcie.

Przewody w obwodach jednofazowych są trójżyłowe, w trójfazowych (siłowych) zaś pięciożyłowe. Ale w przypadku zastosowania dwuklawiszowych łączników oświetleniowych (tzw. świecznikowych) od łącznika (lub od puszki instalacyjnej) do lampy powinien być ułożony przewód czterożyłowy.

Przewody powinny być łączone tylko w puszkach. Praktycznym rozwiązaniem jest wykorzystanie w tym celu głębokich puszek instalacyjnych, w których umieszczane są łączniki i gniazda.

Uwaga! Przewody należy łączyć specjalnymi złączkami, a nie przez skręcenie ich żył. Takie skręcane połączenie nie jest pewne i niemożliwa jest kontrola jego stanu.

Układanie instalacji

Programatory czasowe pozwalają zautomatyzować pracę, np. urządzeń grzewczych.

Przewody można układać następująco:

• w tynku - to najpopularniejsze rozwiązanie - stosunkowo niedrogie, bo nie wymaga wykonywania bruzd. Przewody muszą zostać pokryte warstwą tynku grubości co najmniej 0,5 cm;
• pod tynkiem, w bruzdach ściennych - mniej popularne, bo bardziej pracochłonne rozwiązanie. Warto je zastosować, gdy ściana ma zostać pokryta okładziną (np. płytkami ceramicznymi). Jeśli przewód zostanie umieszczony w rurce z tworzywa sztucznego (tzw. peszlu), to w razie konieczności będzie można go wymienić, nie niszcząc powierzchni ściany;
• na tynku (po wierzchu) - rozwiązanie łatwe w wykonaniu, ale mało estetyczne. Przewody trzeba osłonić listwami z tworzywa sztucznego, a w warsztatach - nawet odpornymi na uszkodzenia rurkami metalowymi;
• wewnątrz ścian szkieletowych - z zabezpieczeniem peszlem. Układanie instalacji tym sposobem jest szybkie i łatwe;
• w korytkach lub rurkach - zatopionych w wylewce podłogowej lub ułożonych w przestrzeni nad sufitem podwieszanym.

Przewody prowadzi się wzdłuż liniach prostych - poziomo lub pionowo, nigdy na skos przez ścianę. Zalecane jest wydzielenie na instalację elektryczną strefy w określonej odległości od podłogi, sufitu oraz otworów okiennych i drzwiowych.

Uwaga! Jeśli blisko siebie biegnie kilka przewodów, to przed nałożeniem tynku należy pokryć je siatką tynkarską albo pozostawić pomiędzy nimi przerwy, inaczej tynk nie będzie miał dobrej przyczepności i może w tym miejscu odpadać.

Koszty

Najczęściej wykonawcy uzależniają koszt robocizny od liczby tzw. punktów elektrycznych - gniazd, lamp itp. Koszt wykonania jednego punktu to 30-50 zł. Niestety przy tym sposobie rozliczania często dochodzi do nieporozumień pomiędzy wykonawcą a inwestorem - czy dwa sąsiednie gniazda w jednej ramce to jeden, czy dwa punkty? Czy jako punkt należy liczyć zainstalowanie każdego aparatu w rozdzielnicy? Czy lampa sufitowa i uruchamiający ją łącznik na ścianie to jeden, czy dwa punkty?

Dlatego lepiej, jeśli umówimy się na wykonanie instalacji zgodnie z konkretnym projektem, płacąc za jego pełną realizację. Wówczas wątpliwości nie będzie.

Koszty materiałów mogą być zaś bardzo różne, szczególnie dotyczy to widocznych elementów osprzętu (gniazda, łączniki), w przypadku których kilkukrotne różnice cen nie są niczym niezwykłym. Zwykle wykonawca może taniej kupić materiały, gdyż może liczyć na rabaty w hurtowniach.

Ceny materiałów są następujące:

• przewody 3×2,5 mm (gniazda) - 220 zł/100 m;
• przewody 3×1,5 mm (oświetlenie) - 170 zł/100 m;
• wyłącznik nadmiarowy do obwodów jednofazowych - 10 zł;
• wyłącznik różnicowoprądowy - 100 zł;
• łącznik oświetleniowy, gniazdo - od 10 zł.

opr.: Jarosław Antkiewicz
zdjęcia: Legrand, Lange Łukaszuk, Moeller, Zamel